Historia sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej
w Piotrkowicach

Domek Maryi z Nazaretu

Ziemia Święta, gdzie żyła Święta Rodzina została zajęta w X i XI wieku przez muzułmanów. Kiedy skończyła się epoka wypraw krzyżowych chrześcijanie Zachodu musieli opuścić Ziemię Świętą, zabrali ze sobą "Święte Kamienie", z których zbudowany był Domek Maryi w Nazarecie. Drogą morską przewieźli je najpierw w okolice Rijeki w Kroacji (dzisiejsza Chorwacja) a następnie do Loreto, miasta położonego nad Morzem Adriatyckim.

Piękna legenda głosi, że Domek z Ziemi Świętej do Loreto przenieśli Aniołowie. Historycy zaś dowodzą, że relikwie przetransportowała rycerska rodzina o nazwisku De Angelis, która miała posiadłość w pobliżu tego miasta.

Od roku 1294 Święty Domek znajduje się w Loreto. Jego autentyczność potwierdził papież Mikołaj V w 1449 r. słowami: "Domek Bożej Rodzicielki jest prawdziwym domkiem, w którym Słowo Ciałem się stało", wykutymi potem w ołtarzu.

Cenna relikwia była celem pielgrzymek papieży (bł. Jan XXIII w 1962 r., Jan Paweł II w 1979 r.), świętych i rzesz wiernych. W Domku Loretańskim wierni od wieków zanosili do Maryi swoje modlitwy dziękczynienia. Z tytułów nadawanych Matce Bożej powstała z czasem "Litania Loretańska". Już od XIII wieku Domek Nazaretański Świętej Rodziny w Loreto otoczono czcią wznosząc nad nim wspaniałą bazylikę.

Na wzór Świętego Domku w Loreto wybudowano w wielu krajach, również w Polsce kilka Domków, zwanych loretańskimi: w Krakowie, Lwowie, Warszawie, Głogówku na Śląsku, a na ziemi świętokrzyskiej w Piotrkowicach koło Chmielnika.

Kult Maryjny od 1627 roku

W miejscu, gdzie obecnie wznosi się sanktuarium, stała "Boża Męka" - krzyż z rzeźbionym wizerunkiem Ukrzyżowanego Chrystusa. Przychodzili tu gromadnie ludzie z różnych okolic, z powodu wizji i objawień, jakie miały tu miejsce. Proboszcz ks. Andrzej Gnoiński nie tylko nie chciał przyjąć do wiadomości i uznać tych objawień, lecz aby położyć kres zbiegowiskom, polecił zaorać miejsce koło krzyża pod zasiewy. Kiedy rolnik zaczął orać, pług połamał się na części, a wypłoszone woły uwolniły się z jarzma i pobiegły do pobliskiego lasu. Po tym fakcie proboszcz przesłuchał świadków, którzy zeznali pod przysięgą, ze w tym miejscu oglądali nadzwyczajne zjawiska. Pierwszym świadkiem był Stanisław Kułaga, który zeznał, że na tym miejscu kilka razy widział wielką światłość. Natomiast żona miejscowego nauczyciela zeznała pod przysięgą, że widziała promieniującą światłością postać Matki Bożej. Odtąd proboszcz nie zabraniał ludziom przychodzić na to miejsce, gdzie wierni modlili się i otrzymywali różne łaski. Na to niezwykłe miejsce przybyła również ciężko chora kasztelanowa, Zofia Rokszycka i została uzdrowiona. Był to rok 1627.

W dowód wdzięczności za uzyskaną łaskę ufundowała tu drewnianą kaplicę. Pierwszymi zakonnikami sprowadzonymi do opieki nad kaplicą i do posługi duchowej pielgrzymom, byli Karmelici. Wkrótce zastąpili ich Bernardyni.

Początkiem Sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej, było uroczyste przeniesienie starej figury Matki Bożej (z około 1400 r.) z kościoła św. Stanisława do drewnianej kaplicy Zwiastowania NMP. Dokonało się to 15 sierpnia 1638 r. W kaplicy tej umieszczono również maleńką statuetkę Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, którą otoczono należną czcią. Według przekazu, wykopał ją rolnik na gruncie plebańskim.

Świątynia stała się ośrodkiem kultu Matki Bożej. Z powodu napływu coraz większej liczby pielgrzymów, dotychczasowa kaplica stawała się za mała. Dlatego Marcin i Zofia Rokszyccy, kasztelanowie połanieccy, wybudowali w Piotrkowicach murowany, do dziś istniejący kościół (budowę ukończono w 1652 r.) i klasztor. Pozwolenie na erygowanie klasztoru zostało podpisane w Chęcinach w 1630 r. Piotrkowice jako miejsce święte, zyskiwały coraz szerszą sławę. Już w dawnej pieśni wyliczano nadzwyczajne łaski: stąd ślepi, kulawi odchodzili zdrowi, chorzy powstawali, Bogu dziękowali i Matce Najświętszej.

Do sanktuarium przybyła specjalna komisja, z biskupem krakowskim Marcinem Szyszkowskim, aby zbadać wiarygodność świadectw o otrzymanych łaskach. Siedemnastowieczny historyk Hyacynt Pruszcz podaje, iż wówczas wielkiej łaski Pańskiej doznał sam biskup Szyszkowski.

Architektura kościoła

Kościół Zwiastowania NMP zbudowany jest z kamienia, tynkowany, jednonawowy, orientowany, na rzucie prostokąta, z prezbiterium węższym i nieco niższym od nawy, zamkniętym prostą ścianą. Jest to kościół późnorenesansowy, wzorowany na kościele Dominikanów w Klimontowie. Sklepienia kolebkowo - krzyżowe, upiększone stiukami o motywach geometrycznych. Kruchta łączy kościół z kaplicą loretańską i krużgankami klasztornymi. Nad kruchtą wznosi się czworoboczna wieża, a w górnej części ośmioboczna. Pod hełmem powieszone są trzy dzwony. Na szczytowej ścianie prezbiterium - trzy malowidła przedstawiają Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus, św. Franciszka z Asyżu, a w miejscu dawniejszej kompozycji św. Antoniego, namalowano w XIX wieku postać św. Alfonsa de Liguori.

Imponująco prezentuje się ołtarz główny świątyni. W centrum złocistego retabulum mieści się obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Kompozycja przedstawia Matkę Bożą na klęczniku z rękami złożonymi do modlitwy, przed Nią stoi Archanioł Gabriel z lilią w lewej ręce, natomiast prawą ręką wskazuje na Ducha Świętego unoszącego się w postaci gołębicy. W arkadowym zwieńczeniu umieszczony jest Bóg Ojciec na obłokach z berłem i kulą ziemską w ręku.

Obraz otaczają cztery kolumny, a między nimi figury głównych patronów Polski - św. Wojciecha i św. Stanisława biskupów. Na gzymsach zewnętrznych kolumn stoją postacie św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego z Padwy. Poniżej obrazu znajduje się tabernakulum w bogatym obramieniu z kielichem i hostią na drzwiczkach. Ponad nim złocisty tron do wystawienia Najświętszego Sakramentu, zakończony półokrągłym daszkiem z wisiorkami. Na mensie ustawiono sześć rokokowych kandelabrów snycerskiej roboty. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz Chrystusa Dobrego Pasterza, namalowany na płótnie, w 1917 r. Przez K. Klopperga.

Dwa ołtarze boczne, pomiędzy prezbiterium a nawą zostały połączone architektoniczną dekoracją tęczy, na której umieszczono Pasję Chrystusa z grupą rzeźb barokowych: Matki Bożej Bolesnej, św. Jana Ewangelisty, św. Antoniego z Padwy i św. Bonawentury. U stóp krzyża pelikan z pisklętami i herbem Gryf, mówiący o fundatorach.

W ołtarzu prawym widnieje obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a na zasuwie św. Anny Samotrzeć. W ołtarzu lewym - obraz św. Antoniego przyjmującego z rąk Matki Bożej Dzieciątko Jezus, a na zasuwie obraz św. Franciszka, namalowany przez brata Szymona Hermanowicza Zakonu Bernardynów. W prawej kaplicy ołtarz z figurą Serca Bożego i wysuwanym obrazem św. Józefa. Po bokach - herby Pobóg i Ostoja, a poza kolumnami dwie figury świętych proroków Izajasza i Jeremiasza. W górnej kondygnacji - obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, w otoczeniu dwóch postaci: św. Jana Ewangelisty i św. Piotra Apostoła. Poniżej, nad mensą ołtarza, ustawiono figurkę Dzieciątka Jezus w czerwonej kapie.

Po drugiej stronie nawy, znajduje się barokowa ambona w kształcie okrętu z pierwszej połowy XVII wieku. W zwieńczeniu - gołębica, symbol Ducha Świętego. Liny z "gniazd bocianich" podnoszą żagle ze sznurową drabinką, które tworzą rodzaj baldachimu. Z dachu baldachimu anioł spogląda na pokład, a dwa anioły putta z boku trzymają żagle. Na boku burty, obok sieci rybackiej i wioseł, umieszczono stułę, tiarę papieską i klucze, jako symbole władzy Kościoła.

Po prawej stronie ambony ustawiona jest drewniana chrzcielnica z XVII wieku. Nad nią płaskorzeźba przedstawia św. Jana udzielającego chrztu Panu Jezusowi.

Z lewej strony ambony stoi ołtarz boczny, dedykowany patronom rolnictwa. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się osiemnastowieczny obraz patronki żniwiarzy św. Notburgi (ok. 1265-1313). Poniżej znajduje się wizerunek św. Izydora Oracza, patrona rolników (ok. 1080-1130). Na zasuwie mieści się obraz przedstawiający św. Stanisława Kostkę, przyjmującego Komunię z rąk anioła. Po bokach ołtarza stoją figury św. Jana Nepomucena, patrona dobrej spowiedzi oraz św. Benedykta, opata, patrona szczęśliwej śmierci.

Po przeciwnej stronie nawy znajduje się barokowy ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego, z cierniową koroną wykonaną ze srebra. Po bokach krzyża znajdują się póżnobarokowe figury Matki Bożej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. Na łuku retabulum - postać Boga Ojca z berłem i kulą ziemską. Pod krzyżem znajduje się tabernakulum, w którym przechowywane są relikwie Krzyża Świętego.

Sanktuarium posiada również pięknie rzeźbiony relikwiarz św. Tekli w stylu rokokowym. Święta ta była uczennicą św. Pawła Apostoła, od którego przyjęła chrzest. Zginęła śmiercią męczeńską w czasie prześladowań. Czczona była powszechnie w Polsce jako orędowniczka w czasie pożarów i zarazy.

Nad wejściem do kościoła, na murowanej arkadzie, zbudowano muzyczny chór, z drewnianym parapetem. W środkowym polu znajdują się godła Polski i Litwy: Orzeł w koronie i Pogoń, a poniżej krzyż z kotwicą. Na dolnym gzymsie wielki orzeł ze skrzydłami rozpostartymi do lotu, trzymający w dziobie krzyż. Na środku muzycznego chóru znajdują się organy z 1 pół. XVII w., z rzeźbami króla Dawida i św. Cecylii.

Kaplica Loretańska

Na osi nawy kościoła, od strony zachodniej, wznosi się późnobarokowa kaplica, a w niej Domek Loretański (9,5x4 m.). Przypomina on dom Nazaretański z włoskiego Loreto. Budowa ma kształt ośmioboku wpisanego w owal, nakryta eliptyczną kopułą z latarnią, także z ośmioma oknami. We wnęce ściany zachodniej została umieszczona w 1780 r. łaskami słynąca figura, Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus z około 1400 r. Dzieciątko trzyma w lewej dłoni kulę ziemską zwieńczoną krzyżykiem, a prawą rączką wspiera się na ramieniu Maryi na znak, że potrzebuje Jej pomocy.

W prawej dłoni Matka Boża trzyma berło, symbol władzy królewskie i wskazuje na Chrystusa, od którego pochodzi wszelka władza i łaska. Statua Matki Bożej otoczona jest owalnym nimbem, z którego rozchodzą się wokół złociste promienie. Jest on symbolem świętości Maryi i znakiem łask, jakie gotowa jest przekazać ludziom zwracającym się do Niej o pomoc.

W bocznych skrzydłach przejściowe bramki dla pielgrzymów, którzy na kolanach obchodzą wokół ołtarz. Z boku ołtarza, w rokokowym kartuszu, maleńka statua Matki Bożej Niepokalanej, słynąca łaskami. Po lewej stronie kaplicy w drugim kartuszu figurka św. Józefa, opiekuna Jezusa.

Da zewnątrz domku znajdują się dziewiętnastowieczne malarskie kompozycje ze scenami z życia Matki Bożej. Nad kruchtą małe organy z XVIII w.

W 1824 r. Bernardyni musieli opuścić Piotrkowice z powodu kasat zakonów. Opiekę nad sanktuarium przejęli wówczas Redemptoryści. W Piotrkowicach przebywali oni jedynie dziesięć lat (1824-1834). Ich patriotyczno-apostolska działalność nie była mile widziana przez władze zaborcze i spotkał ich taki sam los jak Bernardynów. W 1834 r. opiekę nad sanktuarium przejęli księża diecezjalni.

Koronacja figury Matki Bożej w 1958 roku

Największym wydarzeniem w historii piotrkowickiego sanktuarium była uroczysta koronacja cudownej figury Matki Bożej Loretańskiej na tzw. prawie papieskim. Dokonał jej 7 września 1958 r., w wigilię święta Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, prześladowany i więziony w latach PRL-u ksiądz biskup Czesław Kaczmarek, przy udziale księdza arcybiskupa Eugeniusza Baziaka z Krakowa (również Prześladowanego) oraz siedmiu innych biskupów, a także w obecności około 100 tysięcy pielgrzymów. Była to pierwsza koronacja po Drugiej Wojnie Światowej w Polsce.

Ordynariusz kielecki tak pisał w liście pasterskim: "Od wieków Matka Boża z tego miejsca rozdziela łaski swoim pośrednictwem u Boga. Ta uroczysta koronacja będzie wyrazem wdzięczności za ocalenie nasze, kapłanów całej diecezji i wiernych, którzy dzielili z nami godziny, dni, miesiące i lata cierpień i doświadczeń Pańskich. Pragniemy gorąco, aby akt koronacji był również okazją poświęcenia naszej diecezji Maryi Królowej Polski oraz prośbą o dalszą nad nami Jej matczyną opiekę". W dniu koronacji bp Kaczmarek powiedział: iż wkłada na skronie Madonny Piotrkowickiej dwie korony cierniową koronę własnych cierpień, doznanych w komunistycznym więzieniu i złotą koronę wdzięczności za ocalenie Kościoła w trudnym okresie dziejów naszej Ojczyzny.

W 1970 roku biskup Jan Jaroszewicz, ordynariusz kielecki, oddał sanktuarium pod opiekę Karmelitom Bosym. Zakonnicy ci rozpowszechniają wśród wiernych nabożeństwo do Matki Bożej ukazując Ją jako przykład modlitwy, kontemplacji i zawierzenia Bogu. Propagują nabożeństwo szkaplerzne, jako znak szczególnego oddania się Matce Bożej.

Z wieży kościelnej, każdego dnia rano, w południe i wieczorem rozbrzmiewa melodia modlitwy Anioł Pański, przypominając wiernym Tajemnicę Wcielenia Syna Bożego, które dokonało się w Domku Matki Bożej w Nazarecie.

Piotrkowickie Loreto, w ciągu tych kilkuset lat przyciągało i nadal przyciąga wielu pielgrzymów. Liczne wota oraz prośby kierowane tutaj do Maryi są wyrazem wiary w Jej matczyną troskę i pomoc. Ojciec Święty Jan Paweł II również wyraził Jej dług wdzięczności, ofiarując dla Piotrkowickiego sanktuarium pięknie ozdobioną świecę.

Karmelici Bosi serdecznie zapraszają pielgrzymów do nawiedzenia sanktuarium Matki Bożej Loretańskiej. Uroczystości odpustowe przypadają w: Zwiastowania NMP - 25 marca, Matki Bożej Szkaplerznej - 16 lipca, Narodzenia NMP - 8 września, Matki Bożej Loretańskiej - 10 grudnia i św. Józefa 19 marca.